Cảm nhận về giọng Hà Nội xưa và nay

GIỌNG HÀ NỘI (Người viết: Nguyễn Chí Dũng)

Hồi đang huấn luyện tân binh cùng các bạn từ khắp các miền quê, được các bạn trong lớp kéo đến thăm. Nói là bạn lớp tôi, nhưng lên đến đơn vị thành bạn của cả trung đội. Các bạn đồng ngũ của tôi khoái được nghe giọng Hà Nội lắm. Ai cũng mong các bạn lớp tôi tuần nào cũng lên chỉ cốt để được nghe Giọng Hà Nội.

Lúc đó, tôi không để ý đến nhận xét chân thật đó. Chỉ có đến lúc đến cả năm trời toàn nghe tiếng nước ngoài, chợt một hôm nghe được một câu từ băng catxet: “Đây là Đài tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, thủ đô nước Việt Nam dân chủ cộng hoà”. Lúc đó mới rưng rưng cảm động. Nỗi xúc động được nghe tiếng nói từ Tổ quốc chuyển tải qua giọng Hà Nội, làm cho nỗi nhớ nhà càng thêm đậm hơn. Và tôi cũng bắt đầu hiểu ra tại sao các bạn tôi thích nghe giọng Hà Nội.

Giọng Hà Nội gần đây nghe không còn nhẹ nhàng ấm áp và cũng dần trở nên hiện đại hơn, cứng cỏi hơn. Có một lần qua Pháp, tôi vô tình gặp thăm một gia đình trí thức di cư từ những năm 1954. Các cụ vẫn sử dụng giọng Hà Nội từ những năm đó. Các cụ truyền khẩu dạy cho con cháu ở thế hệ tiếp sau. Cũng là giọng Hà Nội thật đấy mà nghe sao tôi thấy là lạ quen quen, như mình đang ở nhà ông bà tôi ngày xưa. Tiếng gọi Cậu, Mợ được dùng để chỉ Bố, Mẹ đã không còn được truyền từ ông bà tôi sang gia đình bố mẹ tôi nữa. Vì thế tôi cũng không còn sử dụng tiếng gọi đó để truyền cho các con tôi. Tiếng Cậu, Mợ vẫn còn đâu đó trong các ngóc ngách hun hút tối mờ của những con phố Hàng …nơi trung tâm Thủ đô Hà Nội. Và thật kỳ lạ là giọng Hà Nội vẫn sống dẻo dai tồn tại giữa Thủ đô nước Pháp. Tiếng Mợ phát âm nhẹ kéo dài nghe như hơi có âm gió của từ “mự” lần khuất bên trong giúp cho tiếng Hà Nội 1954 nghe thật truyền cảm nhẹ nhàng.

Tiếng “Mẹ” của người Hà Nội bây giờ, dù cho không còn thêm hơi gió thoảng nhẹ nhàng như xưa, nhưng vẫn không lẫn được với tiếng gọi mẹ từ giọng các vùng miền khác. Từ Mẹ của người Hà Nội, với cách phát âm có một chút hơi chìm xuống ở cuối từ là vẫn bảo toàn được tính cách nhẹ nhàng trong giọng Hà Nội. Ngôn từ để chỉ đấng sinh thành ra mình sau gần 50 năm, nay đã đổi từ âm “Mợ” sang âm “Mẹ” mà cất đi chút gió thoảng của tiếng “Mự”. Biết đâu với “sự phát triển mạnh mẽ” của ngôn ngữ chát chít thế hệ 9X, 10X hiện nay, thì 50 năm sau, từ “Mẹ” cao quý cũng lại bị cắt gọt chỉ còn chữ “M” cô độc??? Nếu chuyện đó xảy ra thì thật đáng thương và tội nghiệp cho Giọng Hà Nội. Tôi là người hoài cổ nên phải chăng tôi đang lo nghĩ linh tinh?

Trong ngôn ngữ của người Hà Nội, hiện nay cũng đang dần dần biến mất đi một số từ, một số cách nói vì những người sống ở Hà Nội nay chọn được cách diễn đạt khác tiện hơn. Sẽ là “Hôm nào rảnh đến nhà chơi chơi nhá” cùng một cái bắt tay lắc giật bỗ bã. Còn đâu thấy cảnh nhẹ nhàng tiễn khách với hai bàn tay nắm hờ, với dáng lưng thả nhẹ hơi chùng xuống, kèm câu “Kính bác lại nhà ạ” được chủ nhà nói khẽ khàng khi tiễn khách với thái độ trân trọng. Một câu nói tiễn khách khuôn sáo cùng với ánh mắt hướng dõi theo khách. Và phải đợi cho tới khi người khách đã khuất đi nơi ngã rẽ thì chủ nhân mới chậm rãi quay về nhà. Cái lịch thiệp của người Hà Nội là cái lịch thiệp tự mình biết với mình, đâu cần phải để phô ra cùng thiên hạ.

Tôi vẫn tiếc chữ “Xơi cơm” trong các bữa cơm gia đình của người Hà Nội mà gần đây bị mai một đi, khi chữ “Ăn cơm” tiện lợi, đơn giản hiện đại hơn thay thế. Cũng đúng thôi phải không các bạn? Ai lại có thể “Xơi lẩu” được trên vỉa hè Phùng Hưng được, mà phải là “Ăn lẩu” mới đúng điệu.

Câu mời ăn cơm “Con mời bố, mời mẹ ra xơi cơm ạ!”, dùng trong bữa cơm gia đình Hà Nội thật là đượm ấm tình cảm gia đình. Tôi không nói từ “ăn” là thô, là phô nhưng “Xơi cơm” những tưởng loại bỏ được hơi hướng phàm tục có trong từ ăn. Người Hà Nội xưa trân trọng mời nhau đến nhà “dùng cơm” chứ không mời đến “ăn cơm”, “ngắm hoa” “thưởng rượu” chứ không “xem hoa” “uống rượu”. Ngày nay cũng không ít gia đình Hà Nội lưu lại ngôn ngữ bị coi là cổ điển đó. Đây phải chăng cũng là một phần trong cách thanh lịch của người Hà Nội.

Nếu đâu đó có nói người Hà Nội nói tiếng Việt không chuẩn thì cũng phải chịu thôi. Nếu biết rung lên khi nói những âm R, TR, S thì tôi có thể tin chắc là chủ nhân của những phát âm đấy không phải là người Hà Nội. Không bao biện cho cái sai, cái thiếu sót của cách phát âm như vậy của giọng Hà Nội đâu. Tôi công nhận sai. Nhưng với tôi, khiếm khuyết này như chiếc răng mọc lẫy trên một khuôn mặt dễ thương của người con gái Hà Nội. Chiếc răng khểnh sẽ chỉ làm rực rỡ hơn cho nụ cười trên khuôn mặt dễ thương kia mà thôi. Giọng Hà Nội thêm duyên vì có thêm chiếc răng khểnh phải không các bạn?

Con gái thấy tôi trầm ngâm mà không viết đã lâu, bèn hỏi:
– Bố ơi, bố không viết nữa ạ?!
– Không, bố không cần phải viết nữa đâu con.

Chữ “ạ” bé nhỏ như chiếc lúm đồng tiền trên má con, mà người Hà Nội hay nhẹ nhàng điểm xuyết thêm vào khi nói, cũng đủ để làm đẹp cho giọng Hà Nội rồi con. Bố không cần phải viết nữa đâu con ạ!.

***Xem thêm: Những bài thơ tình yêu viết về Hà Nội hay nhất

Nguyễn Chí Dũng